Àfíngbatɔ́

HÙNVÍ

Nà, è ɖɔ̀ Avɔsέ bà Kɔjó sì.

À ka se à?

NÀ HWEƉÌ

È ɖɔ̀... Mɛ̃ wɛ ɖɔ̀?

HÙNVÍ

È ɖɔ̀ ɖò fí bó ɖɔ̀ ɖò dě.

Tò wɛ ɖɔ̀.

NÀ HWEƉÌ

“È ɖɔ̀”, “è ɖɔ̀” ɔ, àfín gba nyi tò jí wɛ.

HÙNVÍ

Àfín ! Hǔn, mǎsin nyì Avosέ wú è ɖè.

Lê hwɛ mɔ̀ gbɔn e nέ à?

NÀ HWEƉÌ

È nyì mǎsin kpó, è ma nyì mǎsin kpó,

Un mɔ̀ dò ná ǎ.

Loɔ, nǔ e jí un jló ná zé àyì towe ɖó ɔ ɖye:

Gbɛtɔ́ ê sí éɖe ɔ, nɔ́ wà àfín nú ǎ.

Đó àfíngbatɔ́, àfín wɛ nɔ vunmlɛ.

HÙNVÍ

Un mɔ̀ nǔ jɛ xó towe mɛ gaanjí ǎ.

Gbàjɛ̃ mɛ.

NÀ HWEƉÌ

Fí e xó ce mlέn àli xwe ɔ dye:

Xó e tò ɖɔ̀ ɔ, bǐ mέ wɛ gbɛtɔ́ àyìɖòtenánɔ nɔ́ kɛ nù ɖó ǎ.

Nǔ e è ma mɔ̀ dò ná tétété ǎ, è nɔ yá nù ɖé mɛ ǎ.

B’έ nyí ɖě. Wegɔ́ ɔ, xó é ma kàn mɛ ǎ, bó ma nyí mɛtɔn ǎ,

È nɔ kὲ nù ɖé mɛ ǎ.

Avɔsέ bà mɛ sì kpó é ma bà mɛ sì kpó ɔ,

Àni ka kàn nyɛ Nà Hweɖì ɖé mɛ ?

M. Wanilǒ SINSIN, D’àyi mὲ. Mi nú ma lìn xó kpɔ́n, 2013, 15.

Nǔ klewun klewun lɛ

HÙNVÍ

Nà, nyaɖe wɛ àgbàn kpὲn

B’ɛ ɖɔ̀ ní ɖè blɛ̃ sín mɛ.

Gbè tέ é yí ?

NÀ HWEƉÌ

È ɖɔ̀ é kú nyí blɛ̃ nú wɛ ɖò émi wà wɛ ó.

HÙNVÍ

Nɛ̃ hwὲ ka mɔ̀ gbɔ̀n ?

Hwὲ tɔn jɔ à cé?

NÀ HWEƉÌ

Nyɛ mɔ̀ ɖɔ̀ agban ɔ kú ko kpὲn’ὲn ganjí ó.

HÙNVÍ

Gbɔn nɛ̃ ?

NÀ HWEƉÌ

É ko kpὲn’ὲn nǔgbo ɔ,

É ná mɔ̀ ɖɔ̀ nǔ e ɖò agban ɔ mɛ ɔ bǐ wɛ kpὲn émi.

Hǔn, é ɖè blɛ̃ sín mɛ ɔ,

Đě jέn é ɖe sín mɛ nέ.

Xó e ɖɔ̀ gbe ùn jà bo ɖɔ̀ mɔ̃ e ɔ,

À ka mɔ̀ nǔ jέ mɛ à ?

HÙNVÍ

Đɔ̀ xó towe yi fó, Nà.

NÀ HWEƉÌ

Nǔ e ɖɔ̀ gbe ùn jà e dyé:

Xó ɖěbǔ ɖò tè b’έ ɖò ná ɖɔ̀ wɛ hǔn,

Nǔbado nú nǔ ɖě ɖò tè b’έ ɖò ná ba wɛ hǔn,

Alǒ nǔhɛn-ayì ɖě ná gbàjɛ̃ mɛ ná wɛ è ɖe hǔn,

È ni bέ sín nǔ klewun klewun lɛ jí.

M. Wanilǒ S., D’àyi mὲ. Mi nú ma lìn xó kpɔ́n, 2013, 10.

Nǔgbó

NA HWEƉÌ

Wǎ, dɔ̃npkɛ, ma kan nǔ yɛ byɔ́ wè:

Àni ɖɔ̀ wɛ è ɖè bó ɖɔ̀: “Nǔgbó”?

HÙNVÍ

Hùn ! À tunwun ɖɔ̀ ùn kú bà do ná gbeɖe kpɔ́n o à.

É cí nú mi ɖɔ̀ è ɖɔ̀: “Nǔ” é dágba é.

NA HWEƉÌ

À mɔ̀ pɛpɛpɛ.

“Nǔgbó” ɔ, “Nǔ” é dágba é wɛ.

Àni ka nyí “Nǔ” é xó ɖɔ̀ wɛ è ɖè mɔ̃ é?

HÙNVÍ

“Nǔ” ɔ, nǔ é tîn é bǐ wɛ.

NA HWEƉÌ

Hǔn, “Nǔgbó” ɔ, nǔ é tîn é bǐ wɛ à?

Mɔ̃ ɖɔ̀ wɛ à ɖè nέ à cé?

HÙNVÍ

É nyí mɔ̃ dandan ǎ.

Loɔ, Nǔgbó ɖó ná ɖɔ̀ nǔ é tîn é.

NA HWEƉÌ

Hǔn, nǔ é ma tîn é ɔ̀ kàn Nǔgbó ǎ.

Mɔ̃ ɖɔ̀ wɛ à ɖè à?

HÙNVÍ

È cí mɔ̃ nú mì, Nà.

Loɔ, è ka lìn kpɔ́n ganji ɔ,

È ná mɔ ɖɔ̀ nǔbǐ wɛ Nǔgbó kàn:

Nǔ é tîn é kpódó nǔ é ma tîn é kpán.

NA HWEƉÌ

Nǔ é ma tîn é ɔ ka ɖó nùkɔ́ à?

Nέ Nǔgbó ka sìxú ɖɔ̀ xó dó nǔ é ma ɖó nyǐ à é wú?

HÙNVÍ

É ɖó nyǐ, Nà.

Nyǐ tɔn wɛ nyí “Nǔmaɖònyǐ” alǒ “Nǔmatîn”.

Nǔ é tîn é ɔ, Nǔgbó nɔ ɖɔ̀ é tîn, lê é tîn gbon é, lê é ɖé gbɔn é.

Nǔmatîn ɔ, Nǔgbó nɔ ɖɔ̀ é kú tîn ò, é kú nyí nǔɖe ò.

NA HWEƉÌ

È cí mɔ̃ nú nyì lɔ...

Ùn jló ɖɔ̀ mǐ ni lɛkɔ wa Nǔgbó ɔ jí.

Àni ɖɔ̀ wɛ è ka ɖe bó ɖɔ̀ “é dágba”?

HÙNVÍ

Tínmɛ tɔn wɛ nyí ɖɔ̀: é gɔ́ngɔ́n.

È nɔ wli’i mɔ̃ hàwun ǎ.

NA HWEƉÌ

À mɔ̀. Àni wú é ka gɔ́ngɔ́n sɔ mɔ̃?

HÙNVÍ

Nǔ é tîn é kpódó nǔ é ma tîn é kpó wɛ gɔ́ngɔ́n

Nǔ é wú Nǔgbó dágba bo gɔ́ngɔ́n énɛ.

M. Wanilǒ S., D’àyi mὲ. Mi nú ma lìn xó kpɔ́n, 2013, 8.

Jɛgban, Ségban

NÀ HWEÐÌ

Nyàví ɛ, ma sɔ́ xó elɔ nyì tè nú we:

Éɖyé, è xwlé ségban wè bó xwlé jɛgban wè.

Đe tέ à ná sɔ́?

HÙNVÍ

Yɔ̀, Nà, jɛgban wɛ na zé hǔn.

NÀ HWEÐÌ

Àni wú?

HÙNVÍ

É fúɖá hú ségban. Nǔ ɖò gaan wɛ a cé?

NÀ HWEÐÌ

À ka kanbyɔ́ hwiɖéé ɖɔ

Àni wú è ka xwlé jɛgban mì bó xwlé ségban mi à?

HÙNVÍ

Ayì ce yì dɔ̃n ǎ.

NÀ HWEÐÌ

Àni wú è ka ɖɔ̀ ma zé ɖokpó ɖò we lɛ mɛ?

HÙNVÍ

Un mɔ̀ dò ná ǎ.

NÀ HWEÐÌ

À kanbyɔ́ hwiɖéé ɖɔ̀:

Àni ka ɖò jɛgban ɔ mɛ?

Àni ka ɖò ségban ɔ mɛ à?

HÙNVÍ

Ayì ce yì dɔ̃n ǎ, Nà.

NÀ HWEÐÌ

Fí e xó ɔ ɖé é nέ, dɔ̃nkpὲ.

Jɛgban wɛ nyí xó ɔ ǎ

Ségban wɛ nyí  xó ɔ ǎ

Nǔ e ɖò gudo tᴐn ɔ wɛ ɖò taji. 

M. Wanilǒ S., D’àyi mὲ. Mi nú ma lìn xó kpɔ́n, 2013, 7.

Hwɛndo ná bu à

Ðò azãn 26 ê ɖò ayidosùn, xwe 1955 tᴐn mɛ ᴐ, toxóɖᴐgbɛ ANC (Afrika Fᴐligbe) ɖè gbeta elᴐ tɔ́n, ɖó kan e mǐ ɖó ná fùn ɖò hwɛndo mǐ tᴐn wù é: 

"Togun ɖokpó ɖokpó ɖó ná zán gbe tᴐn, lobo sɔ́ hwɛndo tᴐn yì aga."

                                                        (Gbeta mɛɖesusi jijɛ tᴐn)  

Đò azãn 24 ê ɖò alǔnsun, xwe 2006 tᴐn mɛ ᴐ, Kplékplé Afrika tò lɛ tᴐn (UA) lᴐᴐ dó zǒgbe jǐ bó ɖɔ̀: 

"Togun ɖokpó ɖokpó ɖó acὲ lobo ná tò hwɛndo tᴐn sín nǔ lɛ,
lê é jɛ xá nukᴐnyiyi tò ᴐ tᴐn gbᴐn lé,
ɖò toxóɖiɖᴐ sín alijí, ɖò akwɛxóɖiɖᴐ sín alijí,
ɖò tamɛlinlinxóɖiɖᴐ sín alijí, ɖò nǔmɛsɛnxóɖiɖᴐ sín alijí."

                                                           (Gbeta Afrika hwɛndo lɛvɔ́-jᴐ tɔ̀n)

Eyà Mì bo nú mǐ na kplé alᴐ dó !!! Azɔ̃ mǐtᴐn wɛ. 

(M. Wanilǒ S.)

Glɛxwé: è hùn Aziza xwé ɖokpó

   

Hwɛndo-gbɛta “Fondation Zinsou” wɛ hùn xwé nɛ ᴐ, ɖò azǎn 11° abɔxwisun 2013. Singbó hwexóxónu tᴐn, “Villa Ajavon” wɛ hwɛndo-gbɛta ᴐ lilέ nukún mɛ ná lobo zé húzú tanxwé (“musée”). Đò Afrika gbeji ᴐ, Aziza tanxwé nukᴐntᴐn ê è tùn tè é nέ. Nǔkpà-nǔɖiɖe Afrika tᴐn lɛ wɛ xwé ᴐ ná zé sù tralala. Marie-Cécile Zinsou ê nyì Hwɛndo-gbɛta ɔ sín gǎn,tὲ ɖɛ̃ jí bó ɖɔ̀:

"Linlɛn mǐtᴐn wɛ nyí ɖɔ̀ mǐ ni tùn goxᴐ ɖaxó ɖokpó, ê ná sɔ́ Aziza Afrika tᴐn xlέ é.  Mǐ jló ná ɖè xlέ ɖɔ̀ Mɛwi-gblogblo tò ᴐ kú nyí nǔ xò nyì kέn ɖò nǔkpà-nǔɖiɖe sín àlì jí ó"[1].

Hwɛhwɛ ɔ, nǔnyanya è ɖò jijɛ wɛ ɖò Afrika gbejí ɔ xó jέn xójláwema lɛ kpódó xójlákan lɛ kpán nɔ ɖò ɖiɖɔ̀ wɛ. Nae Marie-Cécile Zinsou ɖɔ̀ hwɛndo-gbɛta émitᴐn ná ɖè Afrika nukún mɛ ɖevo xlέ gbɛ ɔ, Afrika nǔkpàtɔ́-nǔɖetɔ́ lɛ tᴐn.

Toxò e mɛ è tùn tanxwé ᴐ ɖó ᴐ, toxò nukúnɖejí kpataki ɖokpó wɛ, ɖò tànxó lí nú. Mɛ ɖé sɔ́ dɛn ǎ, mɛwi toví wɔ̃búwɔ̃bú wɛ gbɔ̀n Glɛxwé, kàn ɖ’afɔ̀ kàn ɖ’alɔ̀, bo yi Amerika kannumᴐnᴐ gbejí. Hwe mǐtᴐn nù egbe din ɔ, toxò nέ ɔ ka ná húzú toxò e mὲ Afrika sín Aziza ná klέn ɖé é. Mǐ sɔ́ axɔ́ví lɔ̀ nú “Fondation Zinsou” lobó dó kú n’í káká.

                               (M. Wanilǒ S.)

---

[1] Gbe yì nú xó ɖò xójlawema Slate Afrique tᴐn mɛ, 30/12/13.