Wanilǒ Arini Gbɛhanzin (1885-1928): Nǔnyᴐɛtɔ́, hwɛɖɔtɔ́

Wanilǒ Arini Gbɛhanzin jɔ̀ ɖò  xwe 1885, azǎn 15 ê ɖò wǒsùn mɛ e. Dadǎ Gbɛhanzin sín vǐ wɛ. Nɔ̀ tᴐn nᴐ nyí Lakoukou Massɛ Babagbeto, nagó glɛxwé tᴐn. Xwe tɛnwe wɛ Wanilǒ ɖó hwenù è flanse lɛ gbà Danxomɛ è. Gbɛhanzin jó Hᴐnmɛ Síngbójí dó, bó bέ zùnhwan (“guerre de maquis”) xá yovó togbatɔ́ lɛ. É kplá vǐ  vivέná tᴐn sɔ yì zùn mɛ. Xwe we gudo ᴐ, ɖò azǎn 25, alǔnsùn, xwe 1894 tᴐn mɛ ɔ, Dadǎ Jɛ̃xɔsú ɔ, byɔ́ Goxò, bo yì kpé ahwangankannɔ Alfred Dodds. Wanilǒ xwédó tɔ́ ɔ. É  sɔ́ jó é dó sín hwe nέ nù ǎ. É xwédó é yì Matiniki. Yě nɔ̀ dɔ̃n xɔ̀ xwe wěwě. Axɔ́vi ɔ yì azɔ̃mɛ ɖò dɔ̃n. Tà tᴐn sè wě káká bᴐ mɛsì tᴐn lɛ kpà susu ní ‘ì. É húzú wěmawlantɔ́ gbeyíɖɔ̀ tɔ ɔ tᴐn. Alɔ tᴐn mɛ wɛ Dadǎ Ayǐnɔ ɔ yì Alada ɖè, ɖò  Algelii, azǎn 10 wǒsùn, xwe 1906.

Wanilǒ kplɔ́n hwɛɖiɖɔ́xó ɖó Palii, flanse tò mɛ. É  wɛ nyí  hwɛɖɔtɔ́ nukᴐntᴐn ɔ, ɖò Afrika mɛwi gbéjí. É xò kan káká bᴐ tɔ ɔ sín cyɔ́ lɛkɔ wá xwé. È blǒ nǔwiwa jigaan nú Dadǎ ɖò Jimɛ, ɖò xwe 1928.

Dakar wɛ Wanilǒ kú ɖè, ɖò azǎn 19, nǔxwasùn 1928. È ɖì ì ɖó finɛ hwɛ̃. Asì tᴐn, Maria Valentina Ducaud, kà wa byɔ́ cyɔ ɔ bó yì ɖì ɖò Bordeaux. Đò azǎn 27 zǒsùn xwe 2006 ɔ, Acɛkpikpà Benɛ̃ tᴐn byɔ́ ɖɔ̀ é ni wà xwé. È blǒ nǔwiwa tᴐn lɛ kpóɖó susu kpán ɖò Jimɛ.

(M. W. S.)