Xósᴐgbexó (Logiki) ɖó fᴐngbe mɛ. Akpáxwé I

Xósᴐgbexó alǒ Logiki ᴐ, tamɛlinxó (“philosophie”) sín kanɖó ɖokpó wɛ. É nᴐ kpé nukún lě è ɖó ná lìn tamɛ, bó ɖɔ̀ xó jlɔ́jlɔ́ gbᴐn lè.  Logiki tɛnmɛ tɛnmɛ wɛ ɖè. Nǔnywɛtɔ́ grɛkinù Aristᴐti kpà ɖě, bó ylᴐ ɖɔ̀ “syllogismos”, bɔ̀, ɖò  fᴐngbe mɛ ᴐ, mǐ na ylᴐ ɖɔ̀ “Silogimù”.

Silogimù ᴐ, xóɖésínxómɛ  (“déduction”) alᴐkpa ɖé wɛ, bᴐ titomɛ tᴐn jujᴐn xogbe (“proposition”) atɔ̀n jí:

-Xogbe nukᴐntᴐn ᴐ, è nᴐ ylᴐ ɖɔ̀ Xógbeta (“proposition majeure)

- Xogbe wegᴐ ᴐ, è nᴐ ylᴐ ɖɔ̀ Xóvi (“proposition mineure”)

- Xogbe atɔ̀ngᴐ ᴐ, è nᴐ ylᴐ ɖɔ̀ Đesínmɛ (“conclusion”).

 Aristᴐti tò Silogimù lɛ ɖó hɛ̃nnu vovo mɛ. Hɛ̃nnu ɖokpó ɖokpó ɖó ɖiɖe (“formes”) tᴐn lɛ.

*Silogimù hɛ̃nnu nukᴐntᴐn ᴐ:

Điɖe e ɖé mɛ lɛ ɖye:

1. “Barbara”  

Xógbeta: Gbɛtɔ́ lɛ bǐ jᴐ nú kú.

Xóvi: Avɔsέ nyí gbɛtɔ́.

Đesínmɛ: Hǔn, Avɔsέ jᴐ nú kú.

2. Calarent

Xógbeta: Hwevi lɛ nᴐ lìn tamɛ ǎ.

Xóvi: Akpavi lɛ ᴐ, hwevi wɛ yě nyí.

Đesínmɛ: Hǔn Akpavi lɛ nᴐ lìn tamɛ ǎ.

3. Darii

Xógbeta: Gbɛtɔ́ lɛ bǐ ɖó taglò.

Xóvi: Kanlin ɖe lɛ nyí gbɛtɔ́.

Đesínmɛ: Hǔn, Kanlin ɖe lɛ ɖó taglò.

4. Ferio

Xógbeta: Ajǎnù ɖě nyí arabù ǎ

Xóvi: Gbɛtɔ́ ɖe lɛ nyí ajǎnù

Đesínmɛ: Hǔn, gbɛtɔ́ ɖe lɛ nyí arabu ǎ.

(M. Wanilo SINSIN)